سوره فجر: وَ الْفَجْرِ (1) وَ لَیالٍ عَشْرٍ (2) وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ (3) وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ (4) هَلْ فِی ذلِکَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ (5)
فضیلت سوره فجر در تفسیر مجمع البیان و نورالثقلین
آیه 1. وَ الْفَجْرِ
1-فجری است که کشیده شده، آن سفیدی است که از جهت درازى و طول بالا میرود، مانند دم گرگ و آن در شرع حکمى ندارد.
2- سپیدى است که کشیده و در افق و فضاى آسمان پراکنده میشود و آن اوّل وقتی است که در ماه رمضان خوردن و نوشیدن در آن حرام است براى کسى که می‌خواهد روزه بگیرد و آن اوّل روز است.
(وَ الْفَجْرِ)سوگند به سپیدى روز
1. شکافتن صبح هر روزى(عکرمه، حسن، جبائى، ابوصالح از ابن‌عبّاس)
1. ده روز ذى حجّه (مجاهد و ضحاک)
2. فجر اوّل محرّم است براى اینکه سال در آن روز نو میشود (قتاده)
3. فجر روز عید قربان است براى اینکه در آن قربانى واقع میشود و متّصل به ده شب میگردد. (ابى مسلم)
4. به فجر تمام روز اراده شده. (ابن عبّاس)
5. مراد از لیالى عشر ده روز اوّل ذى حجّه است و مرفوعا هم این مطلب روایت شده است، خداوند آن ایّام را شرافت داده براى اینکه مردم در آن براى کارهاى خیر شتاب کنند. (ابن عبّاس و حسن و قتاده و مجاهد و ضحاک و سدّى).
6. ده روز آخر ماه رمضان (ابن عبّاس در روایت دیگرى)
7. ده روز موسى بن عمرانgاست براى سى شبى که خدا به آن میقات موسى را تمام کرد و فرمود، «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ ...»(بعضى)
1. سوگند به زوج و فرد از عدد (حسن)
2.یاد آورى حساب: به دلیل بزرگى آنچه از منفعت و نعمت در آن است که به سبب آن از مقدارها و حسابها ضبط میشود.(ابومسلم)
1. شفع و وتر، زوج و فرد تمام موجودات است که خداى تعالى آفریده، زیرا تمام اشیاء یا زوج یا فرد هستند. (ابن زید و جبائى)
2. شفع خلق خدا است براى اینکه فرمود وَ خَلَقْناکُمْ أَزْواجاً ...و وتر خداى تعالى است بر اساس روایت ابى سعید خدرى از پیغمبرn(عطیه عوفى و ابى صالح و ابن عبّاس و مجاهد)
3. شفع و وتر نماز است، و از آن است نماز شفع و نماز وتر (که جزو نوافل شب است و آن روایت ابن حصین از پیغمبرnاست.(بعضى)
4. شفع روز قربان (عید اضحى) و وتر روز عرفه است، و روز عرفه به سبب موقف فرد (روز نهم) است که طاق میباشد. (ابن عبّاس و عکرمه و ضحاک)
5. شفع روز ترویه و وتر روز عرفه است، و این قول از امامباقر و صادقgروایت شده است.(بعضى)
6. شفع و وتر در قول خداى عزّوجلّ «فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْه: کسى که در دو روزى شتاب و تعجیل کند گناهى بر او نیست، و کسى که تأخیر نماید نیز بر او گناهى نیست»، پس شفع کوچاوّل و و وتر کوچدوّم است، و آن روز سوّم (13ذیحجه)است و لیالى العشر هشت روز از اوّل ذى حجّه و روز عرفه و عیدقربان است.(ابن زبیر)
7. وتر آدم است که به سبب زوجه و همسرش حوّاء شفع و جفت شد. (ابن عبّاس)
8. شفع روزها و شبهاستو وتر آن روزی است که بعد از آن شب نیست و آن روز قیامت است. (مقاتل بن حیّان)
9. شفع صفات مخلوقات و آفریدههاى خدا و تضادّ آن است عزّت و ذلّت، وجود و عدم، قدرت و عجز، علم و جهل، و مرگ.(بعضى) وتر صفات خداى تعالى است، زیرا او موجودی است که عدم و نیستى ندارد، توانا و قادری است که عجز ندارد، عالم و دانائی است که نادانى و جهل بر او روا نیست، و حىّ و زندهاى است که مرگ ندارد.
10. شفع، على و فاطمهCاست و مراد از وتر محمّدnاست.(بعضى)
11. مراد از شفع صفا و مروه، و مقصود از وتر بیت الحرام است.(بعضى)
1- جنس لیالى «وَ اللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ»قسم به شب آنگاه که تاریکی برود تا به روشنایى سپیده صبح تمام شود
این سیر مرتب بوده و رفت و آمد مرتب آن دو، روشن‌ترین دلیل بر این است که فاعل و مدبّر آن بزرگ و منزّه از شبیه است.
«إِذا یَسْرِ» =اذا جاء: وقتى که آمد و به سوى ما اقبال نمود و اراده نموده هر شب را.(قتاده و جبائى)
2-یک شب معیّن از میان شبها(شب قدر یا عید فطر یا عید قربان)
3ـ شب مزدلفه و شب مشعر الحرام (شب عید اضحى) است که مردم در آنجا به طاعت خداى تعالى جمع می‌شوند، در آن شب حجّاج از عرفه به سوى مزدلفه سیر می‌کنند، سپس در آنجا نماز صبح را گذارده و بسوى منى صبحگاهان حرکت می‌کنند.(مجاهد و عکرمه و کلبى)
فضیلت سوره فجر در تفسیر کشاف
اشکال: چرا «وَ لَیالٍ عَشْرٍ» بین قسم‌ها به صورت نکره ذکر شد؟
جواب: الف) برای اینکه شبهای مخصوص از بین جنس شبها است که ده شب برخی از آن شب‌هاست،
ب)یا از لحاظ فضیلت مخصوص است و همچون سایر شبها نیست.
اشکال: چرا با «ال عهد» معرفی نشد، با اینکه آنها شبهای معلومی بودند؟
جواب: اگر این کار را می‌کرد، معنای فضیلتی که در نکره وجود دارد برای آن حاصل نمی‌شد، ضمن آنکه بهتر است «ال»ها همجنس باشند، زیرا دورتر از پیچیدگی و مخفی گویی میشود.
1. یا به زوج و فرد همه‌ی اشیا.
2. یا زوج این شبها و فرد آن.
3. جایز: زوج روز عید قربان و فرد روز عرفه، برای اینکه عرفه نهم ماه و عید قربان دهم آن است.
از نبیnروایت شده که آن دو (شفع و وتر) را به عید قربان و عرفه تفسیر کرد. و بیان‌های زیادی در شفع و وتر گفته‌اند تا اینکه در برگرفته اجناس آنچه را در زوج و فرد واقع میشود.
قرائت: «الوَتر» به فتح واو، « الوَتر و الوِتر» دو لغت مثل «حِبر و حَبر» در عدد.
در « التِرة» تنها با کسر آمده است.
«الوَتِر» به فتح واو و کسر «تاء» قرائت یونس از ابی عمرو
آیه 4.
1. آیا سزاوار است برای خدا که با قسم خوردن به این اشیاء، عظمت آنها را نشان دهد.
2. یا آیا در قسم خوردن من به آن برای صاحبان خرد، یعنی: آن قسم بزرگی است که قسم یاد شده‌ها با آن تأکید میشود.
ذی حجر یعنی توانا بر نفس خود بوده و ضبط کننده‌ی نفس باشد. (فراء)
موضوع :
نظر بدهید